Artykuły

Pośród zaburzeń afektywnych, nazywanych też zaburzeniami nastroju, wyróżnia się depresję, manię oraz zaburzenia afektywne dwubiegunowe, w którym jednostka przeżywa epizody depresji i manii naprzemiennie (Seligman, 2003).

Jeśli od dłuższego czasu towarzyszy ci smutek, poczucie winy, bezradności, pesymizm, nie masz energii do działania i ogarnia cię „motywacyjny paraliż”, to prawdopodobnie cierpisz na depresję. Depresja może jednak objawiać się w sposób zamaskowany pod postacią dolegliwości somatycznych lub innych zaburzeń psychicznych (Yapko, 2002).

Depresja jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych wśród osób zgłaszających się po pomoc specjalistyczną (Seligman, 2003). Zwolennicy podejścia biologicznego przyczyn depresji poszukują w uwarunkowaniach fizjologicznych, między innymi w pracy neuroprzekaźników w mózgu i w działaniu układu hormonalnego. Depresję wiąże się też z obecnością wcześniejszego negatywnego bodźca – niepowodzenia na gruncie zawodowym, osobistym, straty, czy rozstania. Według niektórych badaczy depresja może pojawić się jako konsekwencja określonego sposobu myślenia, w którym to negatywnie oceniamy siebie, swoje możliwości, a także skuteczność własnych działań.

Inne ciekawe spojrzenie na zjawisko depresji u młodych ludzi podkreśla negatywną rolę rozwoju indywidualizmu i co się z tym wiąże - mniejsze poczucie wspólnoty pośród ludzi, którzy uciekają od religii, wartości rodzinnych, aktywności na rzecz małych społeczności (Seligman i in. 2003). W pogoni za szczęściem paradoksalnie izolujemy się od innych ludzi i tym samym zwiększamy ryzyko zachorowania na depresję. Ryzyko depresji u nastolatków jest dziś dużo większe niż chociażby 40 lat temu (Seligman, 2003).

Objawy depresji pojawiają się na kilku płaszczyznach funkcjonowania danej osoby. Na płaszczyźnie emocjonalnej mogą to być: smutek, przygnębienie, samotność, poczucie winy, poczucie bezużyteczności, beznadziei. Płaszczyzna poznawcza objawów depresyjnych to negatywne postrzeganie samego siebie, dekoncentracja i problemy z pamięcią. Taka osoba będzie przykładowo przekonana o swojej bezużyteczności i bezwartościowości, pomimo realnych osiągnięć. Będzie zniekształcać postrzeganą rzeczywistość w sposób dla siebie niekorzystny i utwierdzający ją w swoim tragicznym położeniu, np. będzie czuć się winna za swoje kłopoty, będzie snuć katastroficzne wizje przyszłości i negatywnie oceniać swoją przeszłość. Osoba cierpiąca na depresję doświadcza też zaburzeń motywacji. Ciężko jej podejmować decyzje, działania, a czasem nie ma nawet energii by wstać z łóżka. Czynności, które zwykle sprawiały jej przyjemność, w stanie depresji wydają się być nieosiągalne i niemożliwe do wykonania. Kolejną sferą, w którą wkrada się depresja jest sfera samopoczucia fizycznego. Depresja często przynosi ze sobą nieprawdopodobne zmęczenie, utratę apetytu, zaburzenia snu, a także zwiększa podatność na choroby somatyczne. Jeśli powyższe objawy utrzymują się przez okres przynajmniej dwóch tygodni, to z dużym prawdopodobieństwem mamy do czynienia z epizodem depresji.

Osoby z diagnozą depresji mogą skorzystać z terapii farmakologicznej oraz psychoterapii. Najważniejszymi celami leczenia psychoterapeutycznego są zmiana sposobu myślenia i oceny rzeczywistości, odzyskanie poczucia sprawczości i pozytywnego obrazu własnej osoby.

W zaburzeniu dwubiegunowym oprócz epizodu depresyjnego pojawia się także okres manii, który charakteryzuje się euforycznym nastrojem, nadmiernym przekonaniem o wysokiej własnej wartości, natłokiem myśli, trudnościami w koncentracji uwagi. Osoba w stanie manii jest widocznie pobudzona, podejmuje się wielu czynności naraz, często podejmuje nieprzemyślane i ryzykowne decyzje. Pomimo energii wydatkowanej na różne aktywności osoba taka nie odczuwa zmęczenia, czuje się wypoczęta już po kilku godzinach snu. Aby stwierdzić manię, wymienione wyżej objawy muszą utrzymywać się przynajmniej tydzień.

Za pojawienie się zaburzenia dwubiegunowego odpowiadają w dużej mierze czynniki genetyczne. Ryzyko zachorowania jest 5 krotnie wyższe dla kogoś, kto ma w rodzinie osobę cierpiącą na to zaburzenie. Najskuteczniejszą terapią zaburzeń afektywnych dwubiegunowych jest leczenie farmakologiczne prowadzone przez lekarza psychiatrę. Psychoterapia może być tu leczeniem dodatkowym, głównie nastawionym na psychoedukację i wsparcie w sytuacjach bieżących.

Zapobieganie zaburzeniom nastroju.

Odczuwany codzienny niepokój, czy krótkotrwały smutek to ważne sygnały, które powinniśmy traktować jako drogowskazy do większej dbałości o naszą kondycję psychiczną. Profilaktyka zaburzeń nastroju jest możliwa, o ile owe sygnały zauważymy i w odpowiedni sposób na nie zareagujemy. Dbałość o dobrą kondycję fizyczną, poczucie humoru, czy regularny odpoczynek pozwalają w realny sposób oddziaływać na samopoczucie. Warto również zadbać o własne poczucie przynależności do rodziny, grupy znajomych, współpracowników. Osoby, które skutecznie troszczą się o dobre relacje interpersonalne rzadziej zapadają na depresję, czy lęki, a w przypadku zachorowania szybciej radzą sobie z problemem.

Innymi sposobami zapobiegania zaburzeniom nastroju są techniki o naukowo udowodnionej skuteczności, takie jak poznawczo-behawioralne techniki przeciwlękowe, progresywna relaksacja i medytacja (Seligmann, 2003). Szczegółowe omówienie tych technik przekracza jednakże ramy niniejszego opracowania. O ich efektywności decyduje systematyczność i dłuższy okres stosowania. Poznawczo-behawioralną techniką przeciwlękową jest między innymi rozpoznawanie i przeformułowywanie automatycznych, negatywnych myśli. Jednym ze sposobów relaksacji jest 20 minutowe napinanie i rozluźnianie określonych partii mięśniowych. Zaś głównym zadaniem technik medytacyjnych jest wprowadzenie umysłu w stan odprężenia, najczęściej poprzez powtarzaną w myślach rytmiczną frazę dźwiękową („mantrę”). Zalety obu tych technik zawiera w sobie joga, która jest doskonałym narzędziem pomagającym w utrzymaniu równowagi ciała i umysłu.

Autorka: Karolina Włodarczyk-Nadolska - psycholog, 2011

Opracowano na podstawie:

• Curry, J. F., Wells, K. C i inni (2005) Treatment for Adolescents with Depression Study. Duke University Medical Center
• Seligmann, M.E. P., Walker, E. F., Rosenhan, D. L. (2003). Psychopatologia. Poznań: Zysk i S-ka Wyd.
• Yapko, M. (2002), Kiedy życie boli. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne